بعد از آنکه رژیم شاه، عوامل خارجی از جمله حکومت مصر را مسئول حوادث قیام 15 خرداد معرفی کرد، روزنامه لوموند در مطلبی انتقادآمیز به این موضوع واکنش نشان داد. لوموند با دیدگاهی واقع‌بینانه به دلایل این موضوع پرداخت

با آغاز قیام 15 خرداد، آیت‌الله دستغیب از جمله کراجع طراز اولی بودند که به این نهضت واکنش نشان دادند و بدون پروا به سخنرانی علیه حکومت پهلوی و تقبیح اقدامات آن علیه امام و مردم پرداختند. این در حالی بود که بسیاری از افراد حتی نزدیکان ایشان، او را به سکوت و انفعال تشویق می‌کردند.

قیام 15 خرداد و سرکوب مردم و روحانیون، ماجرایی بود که با همکاری شاه و علم صورت گرفت. علم در این حادثه و در تمام جریانات اعتراضی که بعدها در زمان نخست‌وزیری او رخ داد، نقش مهمی را ایفا نمود. در مقابل شاه نیز همواره حامی او در تمام جریانات بود.

قیام 15 خرداد یکی از بزرگ‌ترین قیام‌های مردمی علیه حکومت پهلوی دوم بود. این قیام، اولین قیام ضدحکومتی بود که امام نیز به نوعی در محوریت آن قرار داشت. در جریان این قیام، مردم اقدامات حکومت از جمله حمله ساواک به مدرسه فیضیه و نیز دستگیری امام را محکوم کردند.

بعد از 15 خرداد 1342، جو بسیاری از شهرهای تهران متلاطم شد. علاوه بر شهرهای مذهبی، تهران به عنوان پایتخت کشور، شاهد بیشترین تلاطم و اعتراضات مردمی بود. برخی از افرادی که در آن روزها از نزدیک شاهد اتفاقات تهران بودند و یا خود به نوعی در آن اعتراضات حضور داشتند، جو آن روزهای تهران را اینگونه توصیف کرده‌اند

روحانیت و رویکردی تازه به سیاست مبارزات روحانیت تا این زمان فراز و نشیب‌های بسیاری به خود دیده بود حضور روحانیت در فرآیند‌های سیاسی تا آن زمان به طور عمده مبتنی بر دفاع از شریعت اسلام و مبارزه با حاکمان جور (استبداد) و سلطه اجانب (استعمار) بود.

قیام 15 خرداد 1342 تاثیرات عمیقی بر رابطه مردم و حکومت و همچنین نحوه اعتراضات مردمی داشت. بعد از این قیام، علاوه بر تغییر روش مبارزات، شکل مبارزات مردمی نیز وارد مرحله جدیدی شد. مسلحانه شدن مبارزات، بخشی از این تغییر شکل است

تظاهرات ۱۵ خرداد، مجموعه وقایعی است که در خرداد ۱۳۴۲ خورشیدی در پی بازداشت روح‌الله خمینی، در انتقاد به لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید رخ داد. این تظاهرات در شهرهای تهران، قم و ورامین علیه دولت اسدالله علم در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی برگزار شد و به زد و خورد بین مأموران شهربانی و تظاهرکنندگان انجامید. برخی تحلیل‌گران و نیز خمینی ...

بعد از دستگیری امام خمینی، برخی از همراهان و یاران ایشان نیز دستگیر شد. شهید آیت‌الله عبدالحسین دستغیب از جمله این افراد بود که ساواک حساسیت خاصی بر او داشت. بنابراین بعد از دستگیری امام، ایشان از جمله اولین افرادی بودند که توسط ساواک دستگیر شدند.

قیام 15 خرداد، نقطه عطف مهمی در تغییر روابط علما و روحانیون نجف با علمای ایرانی بود. گرچه پیش از آن نیز رابطه علمای نجف با علمای ایران، رابطه‌ای مناسب بود، اما قیام 15 خرداد، همبستگی علمای نجف با مردم ایران را بیشتر کرد.

حکومت ظاهرا توانست ثبات و آرامش ظاهری را به تصور خودش ایجاد کند. اما پیدایش یک تشکیلات مذهبی جدید، بر این تصور خط بطلان کشید و نشان داد که مردم به راحتی حاضر به سازش با سیاست‌های حکومت نیستند.

ارتشبد غلامعلی اویسی از فرماندهان ارشد نظامی در دوره پهلوی دوم، در سال 1297 در یکی از روستاهای قم به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس قم گذراند و بعد از اتمام دوره دبیرستان وارد دانشکده افسری شد. او توانایی و یا تبهر خاصی در امور نظامی نداشت و عملاً نیز در دوران آموزشی خود تلاشی برای یادگیری امور نظامی نشان نمی‌داد.

رژیم پهلوی برای تسلط بر افکار عمومی و ترویج برنامه‌های خود به دنبال ایجاد ستادهایی خاص برای این منظور بود.در سند زیر گوشه‌‌هایی از این تلاش دیده می‌شود.

موضوع بازگشت به خویشتن از جمله مسائلی است که در بسیاری از کشورهایی که به نوعی در زیر یوغ استعمار قرار داشتند به اشکال مختلف مطرح شده است. دوره پهلوی دوم را می‌توان از دورانی دانست که تأکید بر این مقوله بسیار پررنگ شد و در قالب گفتمان‌های متفاوت مطرح شد و افراد و گروه‌های زیادی متأثر از شرایط آن دوره بر موضوع بازگشت به خویشتن تأکید کردند.

در حرکت‌ها و نهضت‌هایی که در درازای سده گذشته تا انقلاب اسلامی پدید آمد، انگیزه دینی عامل اصلی خروش و خیزش به شمار می‌رفت. مردم آنگاه که حکم تکفیر فراماسون‌ها را از سوی مرجع زمین به دست آوردند، به آنها هجوم بردند و مرکز فراماسون‌ها را به آتش کشیدند. آن تاجر اصفهانی در نهضت تنباکو روی انگیزه دینی انبار تنباکو را به آتش کشید و به نماینده کمپانی انگلیسی ...

خبر دستگیری امام خمینی در مدتی اندک در سراسر شهر قم پخش شد و به دنبال آن گروههای عظیمی از مردم به خیابانها ریخته و به دستگیری ایشان اعتراض کردند. بدین ترتیب قیام معروف 15 خرداد 1342 در شهر قم شکل گرفت.

 1- نقش بازار در قیام 15 خرداد؛ رحیم روح‌بخش؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، (1381) کتاب «نقش بازار در قیام 15 خرداد» به قلم آقای رحیم روح‌بخش، سعی دارد با پژوهش در اسناد ساواک، خلأ اخبار مستند از حضور بازاریان در قیام 15 خرداد سال 1342 را جبران کند. اسنادی که به تبیین شیوه‌های مبارزات بازاریان همچون اعتصاب و تعطیلی بازار،...

تصاویری از قیام خونین 15 خرداد

امام فرمودند: «چه شده؟» ایشان گفت: «یک نوار از سخنرانی امروز ضبط شده و آن هم دست یک نفر از مسافران ماشین من است. داشتم با اتوبوس در جاده‌ی اصفهان مسافر می‌بردم، این شخص بغل گوش من گفت: من یک چیزی دارم که به دنیا نمی‌دهم»، گفتم: «چه هست؟» گفت: «نوار سخنرانی امروز آقا». گفتم: «بده من به آقا برسانم»، گفت: «نه!

برای ضبط سخنان حضرت امام، حدود سی چهل ضبط از تهران به قم بردیم، تعدادی ضبط هم عزیزان از قم آورده بودند. منتها فکر این را نکرده بودیم که ممکن است برق را قطع کنند، اما قمی‌ها به‌خصوص رانندگان زحمتکش کرایه‌ای آن روز قم که در خدمت مرجع تقلیدشان بودند، با پیش‌بینی این مسئله، باطری‌های ماشین‌شان را باز کرده و تعداد دیگری باطری نیز تهیه و آنها را به هم متصل ...